Van roze lintjes tot revolutionaire zorg: Jan Lamote over borstkanker, bewustwording en de VUB-spirit

In mei zet OSB-VUB samen met huisvandeMens Brussel haar beste beentje voor in de Roze Mars van Pink Ribbon. Niet zomaar een sportieve uitdaging, maar een krachtig symbool van solidariteit, strijd en hoop in de aanpak van borstkanker. Ter gelegenheid daarvan spraken we met VUB-alumnus Jan Lamote, jarenlang actief als borstchirurg en Voorzitter van de raad van bestuur van Pink Ribbon, die van dichtbij zag hoe de borstkankerzorg veranderde — en waarom blijven bewegen, letterlijk én figuurlijk, belangrijker is dan ooit.

“Roze is niet altijd rozengeur en maneschijn”

“Roze is voor velen gewoon een kleur,” begint hij, “maar voor ons staat het symbool voor de strijd tegen borstkanker. Niet alleen de hoopvolle kant, maar ook de harde realiteit: elk jaar krijgen in België 11.000 vrouwen borstkanker, en 2.500 van hen overlijden. Het is dus niet altijd rozengeur en maneschijn.”

De Roze Mars, zegt hij, is samen met onze roze lintjes het uithangbord van Pink Ribbon. Een uitnodiging om samen in beweging te komen, letterlijk én figuurlijk. Want een gezonde levensstijl — voldoende beweging, gezond eten, een gezond gewicht — kan het risico op borstkanker aanzienlijk verkleinen. “Volgens Europese statistieken tot wel 18%. Dat is gigantisch.”

En dat is waar OSB-VUB in het plaatje past. “Als student en later als oud-student zit je vaak stil. Te veel achter je scherm, te weinig beweging. De Roze Mars herinnert eraan dat zorgen voor jezelf ook preventie is.”

Waarom OSB-VUB het verschil maakt

We vragen waarom het volgens hem belangrijk is dat OSB-VUB en huisvandeMens Brussel  meeloopt met de Roze Mars. Zijn antwoord is eenvoudig: “Elke steun telt. En als OSB-VUB en huisvandeMens Brussel zich achter zo’n initiatief schaart, helpt dat ons de essentie van het verhaal te brengen. Via jullie netwerk kan de essentie van ons verhaal breder verspreid worden.”

Hij benadrukt dat de middelen van Pink Ribbon beperkt zijn. “Adverteren op televisie of radio is duur. Dus elke organisatie die ons helpt het verhaal te vertellen, maakt een verschil. OSB-VUB kan een brug vormen tussen medische realiteit en maatschappelijk bewustzijn.”

Screenen kan levens redden

Als het gesprek richting vroege detectie gaat, is hij resoluut: “Dat is dé sleutel tot betere overlevingskansen. In België kunnen vrouwen tussen 50 en 69 jaar elke twee jaar gratis een mammografie laten doen. En dat redt levens.”

Studies tonen aan dat zo’n screeningsprogramma de sterfte met 20 tot zelfs 50% kan verlagen. “Door tumoren in een vroeg stadium op te sporen, kunnen behandelingen minder agressief zijn. Minder fysieke schade, hogere overlevingskansen én een betere levenskwaliteit.”

Toch laat slechts de helft van de doelgroep zich effectief screenen. “Dat is veel te weinig. Er bestaan nog altijd misverstanden — dat het gevaarlijk zou zijn, dat het geen zin heeft. Daarom ontwikkelden we mammoquiz.be, een online test die vrouwen inzicht geeft in hun kennis én risico. Maar de resultaten zijn ontnuchterend: één op vier deelnemers zou haar kanker te laat ontdekken.”

Borstkanker: niet alleen een vrouwenziekte

Hoewel borstkanker vooral bij vrouwen voorkomt, wil hij een belangrijk misverstand de wereld uit helpen: “Borstkanker treft ook mannen. Het is zeldzaam, maar het bestaat. In België krijgen elk jaar ongeveer 100 mannen de diagnose — dat is minder dan 1% van alle gevallen.”

Juist omdat het zo weinig voorkomt, wordt het vaak over het hoofd gezien. “Mannen moeten de alarmtekens kennen: een knobbeltje, bloedverlies via de tepel… Want we weten dat de prognose bij mannen gemiddeld slechter is dan bij vrouwen, vaak omdat de diagnose te laat komt. Genetische factoren kunnen ook hier een rol spelen.”

Om het bewustzijn hierover te vergroten werd in 2018 BorstkankerMAN vzw opgericht, een vereniging die zich specifiek inzet voor mannen met borstkanker. “Zij brengen het thema op een respectvolle en zichtbare manier onder de aandacht. En dat is nodig. Want borstkanker discrimineert niet.”

De onzichtbare strijd: psychosociaal herstel

Wat vaak vergeten wordt, is de impact op het leven naast de ziekte. “Neem nu een vrouw die door haar behandeling zes maanden tot een jaar uitvalt. Zeker als alleenstaande moeder is dat desastreus. Minder inkomen, meer financiële druk, en dan nog de fysieke en mentale impact van de behandeling.”

En dan is er nog het zelfbeeld. “Door de ziekte én de behandeling voelen veel vrouwen zich beschadigd. Dat beïnvloedt hun terugkeer naar het werk, hun sociale leven, hun veerkracht. Daarom ontwikkelde Pink Ribbon Pink Monday, een initiatief dat bedrijven en instellingen aanspoort om werk te maken van re-integratie na kanker. Want genezen is meer dan medische zorg.”

Van amputatie tot personalisatie: een revolutie in de zorg

Als voormalig borstchirurg heeft hij de sector zien veranderen — en hoe. “Aan het begin van mijn carrière zei je tegen een vrouw: ‘U heeft borstkanker. We gaan uw borst afzetten.’ En dat was het. Geen psychologische bijstand, geen revalidatie, geen reconstructie. Vandaag is dat ondenkbaar.”

Hij noemt het een revolutie: “We hebben nu borstklinieken, multidisciplinaire oncologische overleggen, reconstructieve chirurgie, gepersonaliseerde therapieën. De patiënt krijgt niet meer één standaardbehandeling, maar een traject op maat. Hoe vroeger de diagnose, hoe groter de kans op een minder ingrijpende aanpak.”

Ook de revalidatie na de behandeling is sterk verbeterd. “Kinesisten, psychologen, maatschappelijk werkers… ze maken allemaal deel uit van het team. De patiënt wordt als geheel gezien, niet enkel als een tumor.”

Maar soms, zegt hij, blijft er niets meer over dan goede zorg in het levenseinde. “Er zijn situaties waarin geen behandeling meer mogelijk is. En dan draait alles om waardigheid en afscheid nemen op een menswaardige manier. Gelukkig is er aan de VUB een sterke traditie in levenseindezorg, met ruimte voor autonomie en begeleiding. Die ondersteuning zorgt ervoor dat we mensen ook dan niet in de steek laten. En dat is misschien nog wel de mooiste vorm van zorg.”

De uitdagingen van vandaag en morgen

Toch waarschuwt hij: de strijd is niet gestreden. “Er sterven nog steeds 2.500 vrouwen per jaar. Dat zijn mensen die ontsnappen aan onze huidige behandelingen. Daar ligt een grote uitdaging.”

Gepersonaliseerde behandelingen bieden hoop, maar zijn peperduur. “We mogen niet toelaten dat ze alleen beschikbaar zijn voor de happy few. Toegankelijkheid moet voor iedereen gegarandeerd blijven.”

Daarnaast blijft de deelname aan screenings te laag. “Slechts 50% van de doelgroep laat zich screenen, terwijl dat minstens 75% zou moeten zijn. En dat ondanks campagnes en tools zoals mammoquiz.be, waar vrouwen hun kennis en risico kunnen inschatten. Zo’n 25% ontdekt hun kanker nog altijd te laat — dat is schrijnend.”

Van de snijzaal naar de roeiploeg: herinneringen aan de VUB

Als afsluiter hebben we het over zijn studententijd aan de VUB. Zijn ogen lichten op. “Ik kwam uit een brave school, en plots zat ik tussen oudere studenten in Etterbeek. Dat was een cultuurshock. De VUB heeft me doen kennismaken met vrijzinnigheid. Dat was geen vanzelfsprekendheid in mijn jeugd. Maar op de campus werd dat vanzelfsprekend. Het idee dat je zelf denkt, zelf beslist, vrij van dogma’s — dat heeft mijn denken en mijn werk als arts diep beïnvloed.”

Hij herinnert zich zijn proffen — “voor mij halve Nobelprijswinnaars” — en het moment waarop hij voor het eerst een lijk opensneed. “Ik zag de zwarte longen van een roker en ben die dag gestopt met roken. Dat was een keerpunt.”

Een andere memorabele ervaring? Ook de VUB-roeiploeg komt ter sprake. “We deden ooit mee aan een roeiwedstrijd in Amsterdam, tegen Oxford en Cambridge. We kwamen zo laat over de finish dat het publiek al verdwenen was. Iemand riep: ‘Brussels, this is a race!’” Hij lacht. “Dat was typerend voor de tijd: als VUB’er moest je je plek opeisen. Dat gold voor sport, maar ook voor stages in ziekenhuizen.”

Een goede raad voor jonge dokters

“Tracht je werk zo perfect mogelijk te doen, maar word nooit een perfectionist. Want perfectie bestaat niet.”

En zijn mooiste herinnering? “Het moment dat je je diploma krijgt, en denkt: ‘I did it!’”

👉 Wil jij ook bijdragen aan de strijd tegen borstkanker? Loop mee met OSB-VUB en huisvandeMens Brussel in de Roze Mars, laat je screenen, test jezelf via mammoquiz.be, en blijf in beweging — voor jezelf, voor elkaar en voor de toekomst.

Steun OSB-VUB